Ik heb lang nagedacht over of ik een stukje over racisme zou schrijven. Dit is een onderwerp waarover witte mensen vooral veel te leren hebben en misschien kun je als wit iemand dus beter zwarte mensen aan het woord laten dan zelf op de voorgrond treden. Ik zou dus kunnen overwegen om een vriend of vriendin van kleur te vragen om een gastblog voor me te schrijven in plaats van het zelf te doen. Er zijn twee redenen dat ik dat niet heb gedaan. Ten eerste heb ik, choquerend genoeg, eigenlijk geen enkel zwart iemand in mijn directe vriendenkring, terwijl ik in één van de meest diverse steden van Nederland woon. Ten tweede is het natuurlijk ook niet de taak van zwarte mensen om zich steeds maar weer uit te spreken. Gediscrimineerd worden is al vermoeiend genoeg. Omdat ik het toch belangrijk vind om ook een anti-racistisch geluid te laten horen, doe ik hier een poging om vanuit mijn eigen, beperkte witte perspectief een bijdrage te leveren.

Ik ben opgegroeid in Reigersbos, een wijk in Amsterdam Zuid-Oost niet ver van de Bijlmer. We woonden in een rijtjeshuis met zwarte buren, we genoten van de roti en bara’s van de toko en op mijn school zaten veel zwarte kinderen. Toch zat ik niet op één van de echt ‘zwarte scholen’ in de wijk maar op een school die overwegend wit was. Ik had in mijn klas maar één zwart vriendinnetje. Van het verschil tussen zwart en wit was ik me nauwelijk bewust, op een paar incidenten na. Ik schrok toen mijn moeder me, toen ik een jaar of tien was, vertelde dat ons zwarte buurjongetje door zijn huidskleur waarschijnlijk minder kansen zou krijgen dan ik. Ik kan me ook een voorval op de markt herinneren. Een zwarte vrouw probeerde een paar sokken te stelen en de witte marktkoopman hield haar in burgerarrest vast tot de politie kwam. De vrouw probeerde los te komen en weg te rennen maar de man liet niet los. In het tumult schaarden de zwarte marktbezoekers zich aan de kant van de vrouw en de witte aan de kant van de man. Dat was één van de weinige momenten waarop ik merkte dat ras een rol speelde. Verder verkleedde ik me met Sinterklaas vrolijk als Zwarte Piet en was ik me niet bewust van de rol van ras in onze maatschappij.

Zelfs als je opgroeit in een diverse wijk als Zuid-Oost kun je dus blind zijn voor racisme, laat staan als je uit een wittere buurt komt. Veel wittte Nederlanders hebben er tot nu nooit bij stilgestaan dat er racisme is in Nederland. Een deel van die mensen schrikt ervan dat mensen van kleur zich nu uitspreken over racisme en schiet in de verdediging. Ik denk dat deze reactie te maken heeft met het idee dat we ‘klaar’ zijn met dit soort dingen: ja, in het verleden hadden we slavernij, werden vrouwen onderdrukt, ontkenden we het bestaan van homo’s, maar nu zijn we daar voorbij. Onze huidige samenleving is verlicht.

Ik heb dit zelf ook lang gedacht. Ik hoorde over de strijd die de feministen hadden geleverd voor het recht op een gelijk salaris en abortus en dacht: wat fijn dat dat nu allemaal voorbij is, en dat ik in deze tijd niet gediscrimineerd word als vrouw. Tot ik langzaam tot het besef kwam dat ik juist enorm gediscrimineerd word: ik heb niet de vrijheid die mannen hebben om ’s avonds en ’s nachts op straat te lopen en kan niet in bepaalde buurten komen wegens straatintimidatie, de loonkloof is nog altijd springlevend en abortus is nog steeds onderdeel van het strafrecht, waardoor de abortuspil niet vrij beschikbaar is en vrouwen tijdens de coronacrisis geen toegang hadden tot abortus. Racisme is evengoed springlevend: mensen van kleur worden vaak als crimineel behandeld door de politie, hebben al van jongs af aan te maken met racisme door de mensen om hen heen en hebben minder kansen op de arbeidsmarkt. Veel mensen houden, zowel bij seksisme als bij racisme en ook bij andere vormen van discriminatie, krampachtig vast aan het idee dat onze samenleving nu ‘af’ en verlicht is. In andere tijden was het erg, en op andere plekken. Niet hier en nu in Nederland. Seksisme? Stel je niet zo aan, kijk eens hoe slecht de vrouwen in Saoedi-Arabië het hebben! Racisme? Welnee, de slavernij is toch iets uit het verleden?

En ja: er zijn perioden geweest waarin het erger was, er zijn plekken waar het erger is. Maar dat wil niet zeggen dat we klaar zijn, verre van. We moeten erkennen dat we weliswaar een paar basisstappen hebben gezet (getrouwde vrouwen zijn sinds 1957 niet meer handelingsonbekwaam, discriminatie en racisme zijn strafbaar volgens de wet), maar dat we toch nog een lange weg te gaan hebben. We zijn als samenleving nog helemaal niet zo verlicht. Eigenlijk leven we qua beschaving nog een beetje in de Middeleeuwen. Dat zie je niet alleen door fenomenen als racisme maar ook aan hoe we met dieren omgaan en hoe we onze kleren laten produceren. Het is alleen makkelijk om dat te negeren, want het meeste hoef je niet te zien.

Maar als zwarte Nederlander heb je niet de luxe om racisme niet te zien, en het is hoog tijd dat we allemaal stoppen met wegkijken. We moeten allemaal een stap terug nemen en erkennen dat we nog helemaal niet zo ver zijn gekomen als maatschappij en als individu. De maatschappij is doordrenkt met racisme en het zit ook in ieder van ons. Ik kwam er door deze test achter dat ook ik impliciete vooroordelen heb over mensen van kleur en over vrouwen; ik als vrouw en feminist uit een zeer gemengde buurt. Het is niet makkelijk om onder ogen te zien dat we nog zo’n lange weg te gaan hebben. Veel witte mensen vinden het moeilijk om de hand in eigen boezem te steken en reageren daarom verongelijkt, kwaad en verdedigend. Toch is het de enige weg naar vooruitgang. Het vereist bescheidenheid en zelfkritiek. We moeten ons ego opzij zetten, luisteren naar ervaringsdeskundigen en bereid zijn onze eigen houding onder de loep te nemen en radicale veranderingen door te voeren. Alleen dan kunnen we een echt verlicht land worden.

Voor inspiratie over wat jij kunt doen kun je kijken op de site Wit Huiswerk.